Yapay zeka destekli sağlık çözümleri hastalara ne sağlıyor?

Dr. R. Erdem Erkul

VERİ ANALİZİ İLE DOLANDIRICILIĞIN ÖNÜNE GEÇİN

Türkiye’nin bir veri cenneti olduğunu söyleyen Erdem Erkul, bu verilerin doğru değerlendirilmesi sayesinde çok önemli avantajlar elde edileceğini söylüyor. Etrafımızdaki her nesnenin bir veri kaynağı olduğuna dikkat çeken Erkul, “Bu sayede eldeki verinin miktarı logaritmik olarak artarak süreklilik kazanıyor. Bilişim uzmanları bu veriyi anlamlandırıp günlük hayata entegre ederek maliyet optimizasyonu yapıyor Bahsedilen veriler, veri mükemmeliyet merkezleri oluşturarak karar vericilerin ileriye dönük doğru kararlar alabilmeleri için görselleştiriliyor”diyor. İşte veri analizinin sağladığı yararlar:

İLERİYE DÖNÜK ETKİN KARAR VERME: Geçmiş ve mevcut veriler kullanılarak yapay zekâ algoritmaları ve makine öğrenimiyle verilerin ileriye dönük yansımaları ortaya konabiliyor. Bu sayede yöneticilerin karar verme mekanizmalarına yardımcı olunuyor. Bunu yapabilmek;

*Dolandırıcılığın önüne geçilmesi

*Etkin risk yönetimi sağlanması

*Önleyici Bakım (Predictive maintenance) ile olası risklerin azaltılması

*Tedavi yöntemlerinde doktorların karar verme süreçlerine destek olunması mümkün hale gelebiliyor.

MALİYET OPTİMİZASYONU: Benzer şekilde bu verileri kullanarak maliyetlerin nerede çok olduğu görüntülenerek, optimizasyon şansı artabiliyor.

SİBER GÜVENLİK: Kayıt dosyaları incelenerek organizasyonların ne gibi tehditler altında olduğu öğrenilip olası siber saldırıların önüne geçiliyor.

KAMU GÜVENLİĞİ VE GÖZETİMİ: Günümüzde verilerin doğru analiz edilebilmesi ve yüksek işlem güçlü bulut teknolojisinin getirdiği güç kullanılarak, kamusal hayatı tehdit edebilecek unsurlara daha hızlı aksiyon alabilme şansı sağlanıyor.

VERİ ANALİZ PROGRAMLARI NASIL ÇALIŞIYOR?

Peki bu verileri analiz eden programlar nasıl çalışıyor ve karar vericilerin önüne konulmasına kadar ki mantık nasıl işliyor? Bu konuda Sağlık Bakanlığı’nın şehir hastanelerinden örnek veriliyor. Şehir hastaneleri kendi başına milyonlarca veriyi toplayan ve halka hizmet veren merkezler olarak tanımlanıyor. Veri analizi yapan programlar öncelikli olarak buralardan toplanan verileri hem anlık sıcak veri üzerinden hem de büyük veri altyapısı olarak adlandırılan veri ambarlarında saklayıp analiz edebiliyor. Tüm analizlerin sonucunda bu programlar çeşitli istatistiki yöntemler, derin öğrenme ve yapay zekâ teknolojilerini kullanarak karar vericilerin önüne veri görselleştirme araçlarıyla sunuluyor. Karar vericinin önlerine çıkarılan yanlış veya eksik veriler bu konuda sürekli ve anlık bilgi bekleyen kamuoyunun yanlış yönlendirilmesine neden olabiliyor. Bu sistemlerin karar vericilerin önüne veri güvenliği ve veri doğruluğu açısından çok hassas şekilde incelenip analiz edilerek sunulması gerekiyor. Örnek olarak olası bir yanlışlığın, Covid-19 pandemisi ve benzer sorunların yaşandığı bir dönemde geri alınamayacak sonuçlara yol açabileceğine dikkat çekiliyor.

YAPAY ZEKA DESTEKLİ SAĞLIK ÇÖZÜMLERİ

Peki yapay zeka destekli çözümler sağlık özelinde başka ne tür avantajlar sağlıyor? ABD’de bir hastane, hastaların bakım kalitesini artırmak, erken teşhisleri yakalamak, komplikasyonları önlemek ve daha iyi hasta sonuçları elde etmek için yapay zekâ destekli çözümler kullanıyor. Örneğin bir hasta mide sorunu nedeniyle çağrı merkezine başvurduğunda, hastane temsilcisi, hastanın sağlık planı ayrıntıları ve geçmişini, elektronik sağlık kaydı (EHR) verilerini ve ilgili tüm bilgilerini tek bir ekranda görüntüleyebiliyor. Bu bilgiler ışığında hastaya hızlıca bir prosedür önerilip mevcut doktorlardan veya uygun olan uzmandan randevu alınıyor. “Yapay zekâ ve makine öğrenimi destekli sistemler” hastane çalışanlarının hasta ihtiyaçlarına daha hızlı cevap vermelerini sağlayacak klinik sonuçlara ilişkin öngörüler sağlıyor. Ölçeklenebilir, tekrarlanabilir, yapay zekâ odaklı süreç iyileştirme ve BT verimliliği sayesinde söz konusu hastanenin yılda 6 milyon dolara kadar tasarruf yapması bekleniyor.

HİNDİSTAN ÖRNEĞİ

Mobil telefon üzerinden gerçekleştirilen uygulamaların da sağlık sisteminin işleyişinde önemli kazanımlar sağladığı belirtiliyor. Bunun en çarpıcı örneklerinden biri olarak Hindistan’da bir hastane gösteriliyor. Burada görev yapan bir doktorun günde neredeyse 6 bin 200 hasta gördüğü ve bunların çoğunun küçük çocuklardan oluştuğu belirtiliyor. Doktorlara göre bu yoğunlukta yapılan medikal hatalar daha çok sağlık ekibinin iletişim eksikliğinden kaynaklanıyor. Hastane, bu sorunu ortadan kaldırabilmek amacıyla hasta bilgisini merkez bir sunucuda tutmak yerine, hasta personeli arasında kullanabileceği bir ortama taşımak istiyor. Geleneksel elektronik medikal kayıtlar masaüstü kullanımına uygunken, bu bilgiler Microsoft Kaizala uygulaması ile mobil telefondan da kullanılabiliyor. Böylece sağlık personeli gerek hastane dışında gerekse evinde hasta tedavisinde uzaktan bile görev alabiliyor. Sağlık ekibi arasındaki iletişimin güçlenmesiyle hastalara daha kaliteli ve daha iyi bir tedavi sunulmuş oluyor.

SAĞLIKLA İLGİLİ YAKIN ZAMAN ÖNGÖRÜLERİ

Günümüzde teknolojinin gelişmesi geçmişte hayal edilemeyen sağlık uygulamalarının yakın gelecekte yaşama geçirilmesi anlamına geliyor. İşte o örneklerden bazıları:

*Gen araştırılmaları sayesinde ileriye dönük hangi yaşta hangi hastalığa (örneğin diyabet vb) yakalanabileceğimizi makine öğrenimi ile öğrenmek mümkün olacak.

*Hastalar, doktorlarını fiziksel olarak ziyaret etmeden teşhis ve tedavi süreçlerini uzaktan gerçekleştirebilecek.

*Vatandaşlar ilaçlarını teknoloji sayesinde eczaneye gitmeden alabilecek.

*Yine hastaneye gitmeden ehliyet, spor lisansı ve kurum giriş belgesi gibi belgeler uzaktan tedavi yöntemleri ile elde edilebilecek.

*Kişiler kendi sağlık verilerini güvenli olarak ana sistemde tutabilecek. Bu sayede yurtiçi ve yurtdışı seyahatlerinde bir hastaneye gittiklerinde doktorların geçmiş verilerine bakarak haklarında ileriye yönelik analizler yapabilmeleri mümkün olacak. Kronik hastalığı olan kişi bu veri ile yurtdışında tatil yaparken bile doktorunun karşısına çıkabilecek.

*Karma gerçek teknoloji ürünlerinden HoloLens ile tıp eğitimleri 3 boyutlu olarak görselleştirilerek daha etkin hale gelecek (Bu uygulama bazı pilot okullarda başlamış durumda)

*Ameliyathanelerde robot doktorlar daha sık görülmeye başlanacak.

TEKNOLOJİK ÇÖZÜMLER NELER SAĞLIYOR?

*Hacettepe Üniversitesi- HoloLens tıp eğitimi Türkiye’de ilk kez, Hacettepe Üniversitesi Anatomi Bilim Dalında kullanılıyor. Bu yolla cerrahi sırasında doktorun ameliyat ettiği organın radyolojik görüntüleri, tüm açılardan 3 boyutlu olarak görülüyor ve başta beyin ile ortopedi cerrahisi olmak üzere tespiti zor tümörlerin ameliyatlarının başarısı artırılıyor.

*Şehir Hastaneleri ve Sağlık Bakanlığı’nda çalışan birçok uygulamanın kesintisiz hizmet verebilmesi için bakanlık veri merkezinde, şehir hastaneleri için kurulan veri merkezleri ve özel hastanelerde en son teknolojiler kullanılıp, siber güvenlik yazılımlarıyla verilerin güvenliğinin sağlanmasına destek veriliyor.

*Sağlık Bakanlığı’nın kendi yazılımını geliştirme ve iş süreçlerinde önemli çözümler sağlayan bilgi iletişim teknolojileri ve yazılımcı ekibine, yazılım konusunda son teknolojilerin kullanılması talepleri doğrultusunda destek veriliyor.

*Kamu hastane kampüs projeleri çok yakından takip edilip, bu kampüslerin akıllı kampüs olarak tasarlanmasında ve en son teknolojilerin kullanılmasında bakanlık ve yüklenici firmalar ile çalışılıyor. Bir kamu hastanesini ziyaret etme öncesinde, aracın park edileceği yeri hastaneye gitmeden belirleyip, muayeneyi gerçekleştirecek doktorun odasının yerinin görüntülenmesi gibi vatandaşların hayatını kolaylaştıran uygulamalar üzerinde çalışılıyor.

*”Yapay Zekâ Akademisi programları ile sektördeki IT çalışanlarının son teknolojiler ile eğitimlerini tamamlayıp dünyada ve ülkemizde yapay zekâ projeleri ve teknolojilerini geliştirmeleri (öncelikli olarak şehir hastane kampüslerinde kullanımları) sağlanıyor. Bu bağlamda şehir hastanelerinde mevcut kameraların kullanılması ile hastane içinde meydana gelebilecek birçok aksaklığı “insansız”, yapay zekâ ile tespit edilebilecek ve önlem alınabilecek senaryolar üzerinde çalışılıyor.